در بدو امر و پیش از شرح چگونگی سوء استفاده از چک سفید امضا و بیان موارد و مصادیق و نیز پیامدها و آثار سوء استفاده و راه‌های جلوگیری از تحقق آن، بیان این نکته ضروری است که برابر قانون: چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده، وجوهی را که در نزد محال علیه (بانک) دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می نماید.

تعریف چک سفید امضا

چک انواع متعددی دارد و یکی از انواع آن، چک سفید امضا می باشد. این نوع چک فاقد ذکر هرگونه مبلغ بوده و به عبارت دیگر، صادرکننده چک بدون نوشتن مبلغ، چک را امضا و به ذینفع می دهد. تعریف دیگری نیز از چک سفید امضا ارائه شده است همانند: چک سفید امضا به چکی می گویند که صادر کننده چک بدون تکمیل مبلغ و تاریخ، آن را امضا می نماید و به طرف مقابل می دهد و بعضی دیگر چک سفید امضا را چکی دانسته اند که صرفا دربردارنده امضا صادر کننده آن بوده و نه فقط مبلغ بلکه تاریخ سر رسید و نام دارنده نیز در آن درج نشده است.

کامل‌ترین تعریف در وضعیت کنونی و با توجه به آخرین مصوبات، تعریف اولیه می باشد چک سفید امضا صرفا بدون مبلغ بوده اعم از آنکه تاریخ در برگ چک قید شده یا نشده باشد و صادرکننده آن بدون نوشتن مبلغ، چک را امضا و به ذینفع معین داده و دارنده می تواند مندرجات آن را تکمیل و برای نقد کردن به بانک مراجعه نماید.

موارد استفاده از چک سفید امضا، غالبا جهت تضمین و حسن انجام تعهد می باشد و با توجه به تعریفی که از این نوع چک ارائه گردید روش سوء استفاده از آن نیز به سادگی آشکار می گردد و مصداق بارز و شایع سوء استفاده از چک سفید امضا، قید و مرقوم نمودن نوشته های خلاف توافق توسط دارنده آن می باشد و این امر در تکمیل مندرجات مبلغ چک تجلی می یابد و به سخن دیگر دارنده چک ممکن است مبلغی در متن چک قید نماید که با مبلغ مورد توافق، متفاوت و چه بسا خیلی بیشتر از مبلغ مورد نظر صادرکننده چک بوده باشد و یا اینکه تاریخ سررسید مندرج در چک متفاوت با تاریخ سررسید مورد توافق اولیه نوشته شود همانگونه که بدوا اشاره گردید چک سفید امضا چکی است که صرفا بدون مبلغ بوده چه تاریخ در متن چک نوشته شده یا نشده باشد.

مصادیق سوء استفاده از چک سفید امضا 

درباره این موضوع که دارنده چک به اختیار خود تاریخی را در چک قید نماید سوالی مطرح شده است:

• آیا دادن چک بدون تاریخ به معنی دادن اختیار گذاشتن تاریخ به دارنده چک است؟
• در صورتی که دارنده چک پس از مدتی روی آن تاریخ بگذارد جعل قلمداد می شود یا خیر؟

در پاسخ به این سوال اداره کل حقوقی قوه قضاییه عنوان داشته که دادن چک سفید امضا ظهور دارد در تفویض اختیار پر کردن آن به دارنده چک، بنابراین وقتی کسی چکی را بدون تاریخ و سفید امضا به کسی می دهد عرفا به معنای آن است که صادرکننده چک اختیار گذاشتن تاریخ را به دارنده داده است که هر وقت مایل به وصول وجه آن بود تاریخ گذاشته و به بانک مراجعه و وجه آن را دریافت نماید. مگر اینکه خلاف این امر ثابت شود و لذا گذاشتن تاریخ از سوی دارنده چک، جعل و الحاق بشمار نمی آید و جرم نیست.

بنا به مراتب هر چند عمل دارنده چک، جعل شناخته نمی شود ولی ممکن است عمل موصوف سوء استفاده از سفید امضا باشد به عبارتی دیگر وقوع جرم جعل غیر محقق لیکن وقوع جرم سوء استفاده از سفید امضا، متصور و ممکن الوقوع است.

هرچند دادن چک بدون تاریخ ظهور در تفویض اختیار درج تاریخ به دارنده آن است اما دارنده باید در حدود اذن یا متعارف عمل نماید و تجاوز از حدود یا اذن متعارف تعدی شناخته می شود و اگر صادر کننده دلیل تقدیم نماید که دارنده از حدود اذن یا متعارف تجاوز نموده بزه سوء استفاده از سفید امضا با وجود شرایط قانونی، محقق خواهد بود.

مورد دوم و شایع سوء استفاده از چک سفید امضا درج مبلغی در متن چک متفاوت با مبلغ مورد توافق می باشد.

ماده 673 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته:

هرکس از سفید مهر یا سفید امضائی که به او سپرده شده است یا به هر روشی بدست آورده سوء استفاده نماید به یک تا سه سال زندان محکوم خواهد شد.

نتیجاتا اینکه عنصر مادی جرم سوء استفاده از سفید امضا نوشتن مطالب تعهد آور برخلاف توافق اولیه است که موجب ورود خسارت به صاحب امضا و این خسارت ناشی از همان مطالب تعهد آور باشد و قصد ضرر رساندن به صاحب امضا، عنصر معنوی آن می باشد و با جمع شرایط فوق چنانچه دارنده چک سفید امضا مندرجات چک را برخلاف توافق اولیه بنویسد امکان تحقق بزه سوء استفاده از چک سفید امضا متصور خواهد بود زیرا که ید دارنده چک سفید امضا ید امانی است و می بایست در حدود اذن و مفاد توافق با صادرکننده چک عمل نماید.

در پایان ذکر توصیه های کاربردی برای طرفین اعم از صادر کننده چک سفید امضا یا دارنده آن ضروری می باشد. چک سفید امضا نه فقط برای صادرکننده آن باعث ایجاد مشکلات و مخاطراتی می گردد بلکه برای دارنده آن نیز امکان حصول نابسامانی و مخاطرات وجود دارد.

نکته و ادامه نوشتار:

در بخش پرسش و پاسخ سامانه «آنی‌مشاور» صدها پرسش و پاسخ حقوقی کاربردی درباره چک که مورد سوال شما عزیزان بوده و کارشناسان ما به آن پاسخ داده‌اند را آورده‌ایم و‌ چه بسا پاسخی برای پرسش خود در میان آنها پیدا کنید.

امکان جستجو در بین پرسش و پاسخ‌ها را نیز دارید. برای مراجعه به بخش پرسش و پاسخ روی پیوند زیر بزنید:

https://animoshaver.ir/question

توصیه های کاربردی برای دارنده چک سفید امضا 

۱- در نوشتن مندرجات چک از حدود یا اذن متعارف و از مفاد توافق اولیه خارج نگردد و همان مندرجاتی را قید نماید که مورد توافق بوده تا امکان پیگرد کیفری وی میسر نباشد.

۲- دریافت رسید از صادرکننده چک، دربردارنده حدود اذن در پر کردن مندرجات چک.

توصیه های کاربردی برای صادرکننده چک سفید امضا 

برای صادرکننده چک توصیه می شود حتی المقدور از صدور چک سفید امضا و اعطای آن به غیر خودداری گردد و در فرض ضرورت و اینکه چاره ای جز چک سفید امضا نباشد رعایت نکات زیر الزامی است:

الف) دریافت رسید از دارنده چک و قید این عبارت که چک موصوف بابت تضمین یا حسن انجام تعهد و ... می باشد.

ب) در رسید دریافتی بر امانی بودن ید دارنده تاکیید گردد.

 ج) در توافقی که منتهی به صدور چک سفید امضا و تحویل آن به دارنده گردیده حدود اذن در نوشتن و پر کردن مندرجات چک تعیین شود.

د) روابط حقوقی طرفین به نحو شفاف و دقیق تنظیم و مکتوب گردد به نحوی که هر یک نسبت به حقوق و تکالیف خود آگاهی کامل داشته باشند.

ه) در ظهر چک علت صدور چک و مبنای آن نوشته شود.

توصیه می کنیم نوشتار چک سفید امضا چیست؟ و چه حکمی دارد؟ را نیز مطالعه بفرمایید.

شما عزیزان می‌توانید برای انجام وکالت یا دریافت مشاوره حقوقی و یا سفارش تنظیم لایحه و دادخواست و دفاعیات حقوقی و دریافت دیگر خدمات حقوقی از مشاوران، کارشناسان و وکلای متخصص در «آنی مشاور» از ساعت ۱۰ تا ۱۷ روزهای غیر‌تعطیل شنبه تا چهارشنبه با شماره‌ : 02188326049 و یا 09195663606 تماس حاصل فرمایید.

همچنین امکان دریافت مشاوره آنلاین حقوقی و دریافت برخی خدمات حقوقی از طریق لینک زیر برای شما فراهم می‌باشد.

http://app.animoshaver.ir