در این نوشتار به بیان احکام و قواعد ارث، مفهوم ارث، نحوه تقسیم ارث ،طبقات وراث ، و موانع ارث می پردازیم.
احکام و قواعد ارث هم در قرآن کریم و هم در قانون مدنی به طور مشخص و دقیقی تعیین شده است. مطابق ماده۸۶۸ قانون مدنی به موت حقیقی یا موت فرضی مورث تحقق پیدا می‌کند. از حقوق اولیه اشخاص می باشد و به صورت قهری و بدون دخالت مورث و وارث از فرد فوت شده به بازماندگان او می‌ رسد.

ارث مال یا اموالی است که بعد از مرگ هر شخص برای بازماندگان او به جا می‌ماند اعم از پول،ملک، زمین، ماشین، طلا و...( کلیه اموال منقول و غیرمنقول) 

تعریف ماترک یا ترکه

ترکه عبارت است از کلیه اموال و حقوق مالی که پس از پرداخته شدن دیون و تعهدات شخص متوفی ، به بازماندگان یا وارثان شخص تعلق می گیرد .لازم به ذکر است که ارث بعد از ادای دیون و حقوق مالی متوفی بین ورثه تقسیم می‌شود؛
حقوق و دیون شامل: هزینه های کفن و دفن میت، بدهی‌های مالی و اجرای وصیتهای متوفی است و بعد از اعمال این عملیات تقسیم ارث انجام می شود.

نحوه تقسیم ارث 

نحوه تقسیم ارث مطابق میزان سهم الارث طبقات وراث صورت می گیرد. مطابق شرع و قانون بازماندگان متوفی به طبقات سه‌گانه تقسیم شده‌اند به گونه‌ای که در صورت وجود طبقه اول تنها وراث طبقه اول ارث می برند و دیگر وراث در طبقه دوم ارث نمی‌برند و اگر وراث طبقه اول وجود نداشته باشند وراث طبقه دوم ارث خواهند برد و اگر وراث طبقه دوم هم زنده نباشند نوبت به وراث طبقه سوم خواهد رسید در این نوشتار طبقات وراثت را معرفی و سهم الارث یک را بیان می کنیم.

ماده 862 قانون مدنی

طبقه اول 
درجه اول: پدر، مادر، فرزند
درجه دوم: نوه
درجه سوم: نبیره

طبقه دوم
درجه اول: خواهر، برادر، پدربزرگ، مادربزرگ
درجه دوم: فرزندان خواهران، فرزندان برادران، جد و جده

طبقه سوم
درجه اول: عمه، عمو، دایی، خاله
درجه دوم: فرزندان عمه، فرزندان عمو، فرزندان دایی، فرزندان خاله
لازم به ذکر است که همسر متوفی در تقسیم بندی طبقات وراث قرار نگرفته و لذا در کنار تمامی طبقات از متوفی ارث می برد.

نکته و ادامه نوشتار:

در بخش پرسش و پاسخ سامانه «آنی‌مشاور» صدها پرسش و پاسخ حقوقی کاربردی درباره ارث که مورد سوال شما عزیزان بوده و کارشناسان ما به آن پاسخ داده‌اند را آورده‌ایم و‌ چه بسا پاسخی برای پرسش خود در میان آنها پیدا کنید. امکان جستجو در بین پرسش و پاسخ‌ها را نیز دارید. برای مراجعه به بخش پرسش و پاسخ روی پیوند زیر بزنید:

https://animoshaver.ir/question

ارث در ازدواج موقت

در ازدواج موقت برخلاف ازدواج دائم همسر متوفی ارث نمی‌برد البته در این باره استثنایی وجود دارد به طوری که اگر در ضمن عقد نکاح شرط شود که زن و مرد از یکدیگر ارث ببرند و هر دو این شرط را قبول کنند از یکدیگر ارث خواهند برد.
پس در ازدواج موقت اصولاً زوجین از هم ارث نمی برند ولی قانون در این باره منعی اعلام نکرده لذا با توافق، زوجین از هم ارث خواهند برد.

ارث فرزند

فرزند حاصل از ازدواج دائم مطابق سهم ارث قانونی و شرعی مقرر، از پدر و مادر خود ارث می برد همچنین فرزند حاصل از ازدواج موقت هم در میزان ارث تفاوتی با فرزند حاصل از ازدواج دائم ندارد. ولی فرزند نامشروع قانونا و شرعا از ارث پدر و مادر طبیعی خود محروم است.

میزان سهم الارث طبقات وراثت

 سهم الارث طبقه اول:

در صورتی که وراث متوفی تنها پدر مادر یا یک فرزند باشد تمام ارث به او می رسد.

سهم الارث  پدر و مادر :

اگر متوفی فرزند نداشته باشد مادر یک سوم اموالش را می برد و اگر فرزند داشته باشد یک ششم اموال را خواهد برد. و بقیه یعنی دو سوم و پنج ششم سهم الارث به پدر خواهد رسید.

سهم الارث فرزندان:

پسر دوبرابر دختر ارث می برد.
اگر فرزندان چند پسر یا چند دختر باشند ارث بین آنها به صورت تساوی تقسیم خواهد شد.

سهم الارث همسر:

 اگر زوجه فرزند داشته باشد سهم الارث زوج یک‌چهارم و اگر فرزند نداشته باشد یک دوم است اگر زوج فرزند داشته باشد سهم الارث زوجه یک هشتم و اگر فرزند نداشته باشد سهم الارثش یک چهارم است.

بنابراین اگر هر یک از وراثت در این طبقه تنها باشند تمام ارث را می برند اگر وراث چند خواهر باشند و یا چند برادر باشند ترکه بین آنها به تساوی تقسیم خواهد شد. اگر وراث چند خواهر و چند برادر باهم باشند ارث به صورت پسر دو برابر دختر تقسیم می شود.

 سهم الارث طبقه دوم:

وراثت در طبقه دوم اگر پدربزرگ یا مادربزرگ یا خواهر و برادر تنها باشد تمام اموال به او می رسد.
 اگر وراث پدربزرگ و مادربزرگ پدری باشند پدربزرگ دوبرابر مادربزرگ ارث می برد.
 اگر وراثت پدربزرگ و مادربزرگ مادری باشند پدربزرگ و مادربزرگ مساوی ارث می برند.
 اگر وراث چند برادر و یا چند خواهر پدری یا مادری باشند تقسیم به تساوی بین آنها صورت می گیرد.
 اگر چند برادر و خواهر پدری همراه چند برادر و خواهر مادری باشند مادری ها یک سوم اموال را به تساوی و پدری ها دو سوم اموال را به نسبت دو به یک ارث می برند.

 سهم الارث طبقه سوم

 هر یک از عمه خاله یا عمو و دایی اگر تنها باشند تمامی ماترک را به ارث می برند.
 اگر وراث چند عمو یا چند عمه پدری یا مادری باشند تقسیم مساوی انجام می گیرد اگر وراث چند عمو و عمه پدری باشند دو به یک و اگر مادری باشند مساوی ارث می برند.
اگر وراث چند دایی و چند خاله پدری یا مادری باشند مساوی ارث می برند
 اگر وراث چند عمو و چند عمه و چند دایی و چند خاله باشند عموها و عمه ها دو سوم ارث را و دایی ها و خاله ها یک سوم ارث را می برند.

موانع ارث در قانون مدنی

 ۱-قتل مورث ( متوفی ) : مطابق ماده ۸۸۰ قانون مدنی قتل از موانع ارث است . بنابراین کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث او ممنوع می شود.

۲- کفر : مطابق ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی کافر از مسلم ارث نمی برد . اگر در بین ورثه متوفای کافری شخصی مسلمان باشد ، وراثی که کافر هستند ارث نمی برند ، اگر چه از لحاظ درجه و طبقه مقدم بر وارث مسلمان باشند.

۳- لعان : اگر مردی انتساب فرزندی به خودش را انکار کند و به زن خود تهمت زنا بزند ، رابطه توارث میان آنها از بین می رود.

۴- ولادت از زنا : مطابق ماده ۸۸۴قانون مدنی ولد الزنا از پدر ، مادر و اقوام آنان ارث نمی برد.

۵-جنین : یکی دیگر از موانع ارث جنین است . مطابق ماده ۸۷۸ قانون مدنی هرگاه در هنگام فوت مورث ، جنینی وجود داشته باشد که زنده به دنیا آمدن او موثر در تقسیم ارث باشد و به عبارتی مانع از ارث تمام یا برخی دیگر از ورثه باشد ، تقسیم به عمل نمی آید تا وضعیت جنین نیز مشخص شود. 

۶- غایب مفقود الاثر : مطابق ماده ۸۷۹ قانون مدنی اگر بین وراث ، غایب مفقودالاثر باشد ، سهم او کنار گذاشته می شود تا وضعیت او روشن شود.

توصیه می کنیم نوشتار تقسیم ارث بین وراث محجور  را نیز مطالعه بفرمایید.