مشاوره حقوقی قرارداد حمل و نقل امروزه با توجه به پیشرفت جوامع و افزایش نیازهای اجتماعی و گسترش روابط تجاری و اقتصادی ، اهمیت فراوانی یافته است.

مقررات راجع به حمل و نقل، هم در قانون مدنی و هم در قانون تجارت ایران بیان شده است در این نوشته به بررسی و بیان مقررات مربوط به تصدی به حمل و نقل کالا در قانون تجارت می پردازیم.

اهمیت مراجعه به مشاوره حقوقی حمل و نقل

طرفین قرارداد حمل و نقل ارسال کننده و متصدی حمل و نقل می باشند ممکن است طرفین توافقات خود را در قالب یک قرارداد کتبی و یا به صورت شفاهی تنظیم نمایند .

قبل از هر اقدامی لازم است که طرفین عقد ، با مراجعه به مشاوره حقوقی حمل و نقل از اصول و مقررات مربوط به حمل و نقل و حقوق و تکالیف متقابل یکدیگر آگاهی یافته و با راهنمایی های مشاور حقوقی متخصص به اهمیت و مزایای تنظیم قرارداد به صورت کتبی نیز واقف شوند.

 با تنظیم این قرارداد به صورت کتبی و توسط یک وکیل قرارداد که متخصص در امور مربوط به  تنظیم قرارداد حمل و نقل می باشد به راحتی می توان از بروز اختلافات و دعاوی احتمالی در آینده جلوگیری کرد

وظیفه یک مشاور قرارداد حمل و نقل در وهله اول  آگاهی بخشیدن به طرفین قرارداد در خصوص اوصاف قرارداد و حقوق و تکالیف متقابل طرفین می باشد که که در جلسه مشاوره باید بیان گردد. در ذیل به بیان این موارد می پردازیم:

اوصاف قرارداد حمل و نقل

۱. از اعمال تجاری است

تصدی به حمل و نقل ( از راه خشکی یا آب یا هوا ) در زمره معاملات تجارتی ذاتی قرار داده شده است. لذا متصدی حمل و نقل تاجر محسوب می شود. (ماده ۲ قانون تجارت).

متصدی حمل و نقل کسی است که در مقابل اجرت، حمل اشیا را برعهده می گیرد.(ماده ۳۷۷ قانون تجارت)

۲. عقدی معوض است

 متصدی ، حمل و نقل را در عوض اجرت به انجام می‌رساند.

۳. رعایت شرایط صحت معامله لازم است (ماده ۱۹۰ قانون مدنی)

۱-۳. قصد و رضایت طرفین

قصد طرفین که همواره رساندن کالا به مرسل الیه است باید در قرارداد مشخص شده و رضایت طرفین بر آن اعلام گردد.

۲-۳. اهلیت طرفین

طرفین باید موقع انعقاد عقد اهلیت برای معامله داشته باشند.

۳-۳. تعیین موضوع قرارداد

 موضوع مورد قرارداد باید معین شود مثلا کالای ارسال شده مشخص شده باشد.

۴-۳. مشروعیت جهت معامله

 جهت معامله باید مشروعیت داشته باشد.

۴. عقدی رضایی است

عقدی رضایی است و برای انعقاد آن تشریفات خاصی لازم نیست که ممکن است به صورت کتبی یا شفاهی صورت بگیرد

۵. عقدی عهدی است

 متصدی حمل و نقل به موجب عقد متعهد می شود که کالای ارسال شده را بدون تعدی و تفریط و مطابق شرایط مقرر سالم به مقصد (مرسل الیه) برساند.

در مقابل ارسال کننده متعهد به پرداخت اجرت به متصدی می باشد.

۶. عقدی جایز است

ارسال کننده تا زمانی که مال در ید متصدی حمل است می‌تواند با پرداخت مخارج و خسارت متصدی ،محموله را استرداد کند. 

( ماده ۳۸۲ قانون مدنی)

لازم به ذکر است که ماده ۳۸۷ قانون تجارت قرارداد حمل و نقل را در موارد سکوت قانون تجارت راجع به حمل و نقل ، تابع مقررات وکالت در قانون مدنی دانسته است.

تکالیف ارسال کننده

۱. ارسال کننده مکلف است نکاتی را به اطلاع متصدی حمل برساند و عدم اطلاع دادن این نکات ارسال کننده را مسئول می نماید. که عبارتند از:

آدرس مرسل الیه، محل تسلیم مال ،تعداد بسته ها و طرز بسته بندی ، وزن و محتوای بسته‌ها، مدتی که مال باید در طی این مدت تسلیم شود و سایر نکاتی که با توجه به وضعیت کالا، لازم است متصدی از آن آگاه باشد.

۲. ارسال کننده مکلف به پرداخت اجرت و سایر مخارج می باشد.

۳. ارسال کننده مکلف است کالا را به طرز مناسبی بسته بندی نماید.

تکالیف متصدی حمل و نقل

۱. مطلع کردن مرسل الیه از وصول کالا به مقصد.

۲. فروش کالا در صورتی که در معرض تضییع باشد و یا قیمت آن با مخارج نگهداری برابری نکند البته این تکلیف باید با اطلاع و نظارت دادستان محل به انجام برسد.

۳. رعایت شرایط مقرر شده از سوی ارسال کننده درنحوه حمل و نقل و محافظت از کالا و عدم تعهد و تفریط.

مخارج و هزینه های حمل ونقل

یکی دیگر از موضوعات مهمی که در روابط طرفین ایجاد اختلاف می‌کند اختلاف در مسئول مخارج و هزینه هاست.

 مشاورحقوقی قرارداد حمل و نقل قبل از انعقاد قرارداد ، طرفین را در خصوص این مسئولیت آگاه می کند همچنین وکیل قرارداد در موقع تنظیم قرارداد باید مسئول تلف و نقص و خسارات و سایر مخارج ناشی از قرارداد را تعیین نماید.

در زیر به بیان مسائلی در این خصوص می پردازیم:

پرداخت اجرت

پرداخت اجرت حمل و مخارج بر عهده ارسال کننده است نه مرسل الیه. و متصدی با استناد به حق حبس می تواند تسلیم محموله را به پرداخت اجرت خود موکول نمایند.

تلف یا گم شدن

در صورتی که تلف یا گم شدن مال مربوط به جنس آن و ناشی از تقصیر ارسال کننده یا دریافت‌کننده و یا شخص ثالث نباشد متصدی حمل و نقل مسئول قیمت آن خواهد.

استرداد محموله

 در صورت استرداد محموله ، ارسال کننده باید مخارج و خسارت های متصدی را پرداخت کند.

خسارت‌های ناشی از بسته بندی

بر عهده ارسال کننده است مگر اینکه شرط خلاف شده باشد. (ماده ۳۸۳ ۱۸۱ قانون تجارت)

سایر خسارات

در خصوص سایر خسارت ها هرگونه حادثه و تقصیری که در مدت حمل و نقل واقع شود یا در تسلیم تاخیر بیافتد متصدی حمل و نقل مسئول قیمت مال مزبور و خسارات وارده خواهد بود مگر در صورت اثبات قوه قاهره یا فعل شخص ثالث یا تقصیر ارسال کننده یا دریافت کننده.

به طور کلی در قرارداد حمل و نقل ذکر موارد زیر لازم می باشد که در قالب ارکان قرارداد ذکر می گردد.

 ارکان قرارداد

موضوع قرارداد، مشخصات طرفین ،اجرت حمل و نقل ،مدت اجرای قرارداد، نحوه پرداخت وجوه و هزینه ها ،شرایط حمل و نقل و همچنین مرجع حل اختلاف،از ارکان قرارداد حمل و نقل می باشند که در موقع انعقاد باید مشخص شوند.

لازم به ذکر است که در یک مشاوره حقوقی قرارداد حمل و نقل ، مشاور باید طرفین را در خصوص مرجع حل اختلاف مربوط به قرارداد فی مابین نیز آگاه نماید.

به عنوان مثال ممکن است با ذکر فواید داوری، طرفین قرارداد مرجع حل و فصل اختلافات قراردادی خود را نهاد داوری تعیین کنند و از این طریق از مزایای مشاور داوری و آثار مطلوب آن بهره مند گردند.

با توجه به مطالب فوق اهمیت مشاوره حقوقی قرارداد حمل و نقل در روابط طرفین نمایان گردید لذا توصیه می شود قبل از هر اقدامی در جهت تنظیم قرارداد از یک مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شوید.