در این نوشتار به بیان چند نکته حقوقی درباره قرض دادن به دوستان و عقد قرض در قانون مدنی می پردازیم.

در ماده ۶۴۸ قانون مدنی عقد قرض چنین تعریف شده است:

«عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر تملیک می‌کند تا طرف مقابل مثل آن را از حیث مقدار، جنس و وصف رد نماید و در صورت تعذر رد مثل، قیمت یوم‌الرد را بدهد»

مفهوم قرض دادن به دوستان

قرض دادن به دوستان نوعی دادوستد است که در آن افراد در مواقع نیاز می توانند از طریق قرض گرفتن از دوستان خود نیاز خود را تأمین کنند و در فرصتی که تعیین می کنند ، مثل آن چیزی را که قرض گرفته اند پس بدهند.

مبنای قرض دادن به دوستان اعتمادیست که بر اساس آشنایی ، صمیمیت و ارتباط دوستی بین افراد وجود دارد.

در جوامع اسلامی نیز به قرض دادن توصیه شده و با اعلام حرمت ربا ، سودجویی را در آن از بین برده و جنبه نوع دوستی و تعامل اجتماعی را در روابط اشخاص مورد توجه قرار داده اند.

در عقد قرض مالک مال ، مُقرِض یا قرض دهنده نامیده می شود، به قرض گیرنده نیز مُقتَرِض یا وام گیرنده می گویند.

مقرض به مقترض اذن می دهد تا از  مال او استفاده کند و بعدا مثل مالی را که استفاده کرده پس بدهد.

نکات حقوقی درباره قرض

در قانون مدنی ایران عقد قرض نوعی عقد تملیکی می باشد طوری که به محض وقوع عقد ، قرض دهنده ، مال را به قرض گیرنده تملیک می کند؛ به علاوه برای انعقاد عقد قرض لازم نیست حتما مال در اختیار قرض گیرنده قرار بگیرد و بلافاصله بعد از قرض ، قرض گیرنده می تواند در مال تصرف کند مگر اینکه شرط دیگری شده باشد.

در عقد قرض هم مانند سایر عقود شرایط صحت معامله مقرر در ماده ۱۹۰ قانون مدنی باید رعایت شود.

طرفین باید اهلیت معامله داشته باشند یعنی مجنون نباشند و سفاهت آنها ثابت نشده باشد. در خصوص قرض گرفتن برای محجور، قانون گذار محدودیت هایی وضع کرده است تا از در معرض خطر قرار گرفتن اموال این افراد جلوگیری کند؛ در ماده ۱۲۴۱ قانون مدنی اشاره شده: «… قیم نمی تواند برای مولی علیه (محجور) ، بدون ضرورت و احتیاج او ، قرض کند مگر با تصویب مدعی العموم (دادستان)».

البته چیزی که مهم است رعایت مصلحت محجور است به همین دلیل اگر زمان کافی برای قیم در مورد گرفتن مجوز از دادستان وجود نداشته باشد، می تواند جهت رفع حوائج محجور قرض بگیرد و بعد به دادستان اطلاع بدهد. در هرحال گرفتن مجوز از دادستان الزامی می باشد. بنابراین موقع قرض دادن باید از اهلیت داشتن طرف مقابل مطمئن شوید.

در مورد محجوری که ولی قهری (پدر و جد پدری) یا وصی ، سرپرستی او را به عهده دارد، چون فرض قانون گذار بر آن است که این افراد مصلحت محجور را رعایت می کنند، موقع قرض گرفتن نیازی به گرفتن مجوز از دادستان نیست، با این حال ولی قهری و وصی همچنان موظف به رعایت غبطه و مصلحت محجور هستند.

حتی در مواردی که از دوست خود قرض می گیرید یا به دوست یا فامیل خود قرض می دهید باید ویژگی های عقد قرض و اصول و قوانین آن را بدانید برای جلوگیری از بروز اختلاف و حفظ حقوق خود ، آگاهی از قوانین مربوطه لازم است.

ویژگی های عقد قرض

مُقرِض (قرض دهنده) و مُقتَرِض (قرض گیرنده) طرفین عقد قرض هستند:

قراردادی لازم است

قرض دهنده نمی تواند پس از قرض دادن، عقد را یک جانبه از طرف خود فسخ و آنچه را که به دیگری تملیک کرده است پس بگیرد.

قراردادی معاوضی است

وقتی مالی را قرض دهنده به مقترض تملیک می کند او مکلف است مثل یا قیمت آن را به قرض دهنده بازگرداند.

قراردادی رضایی است

تنها توافق طرفین برای انعقاد قرارداد کافی است و تشریفات دیگری برای انجام معامله مانند قبض و اقباض و یا تنظیم سند رسمی لازم نیست مخصوصا وقتی طرفین قرض با هم دوست و آشنا هستند معمولا هیچ قرارداد کتبی بینشان تنظیم نمی شود اما برای چلوگیری از دعاوی احتمالی توصیه می کنیم موقع قرض دادن به کسی حتما مدارکی برای خود نگه دارید مثلا رسید واریز وجه به حساب مقترض را نگه دارید و یا مورد قرض را در حضور چند نفر شاهد به مقترض تحویل دهید.

بیشتر دعاوی مطالبه وجه یا مال مربوط به همین عقد قرض به دوستان و آشنایان است زیرا به خاطر ارتباط دوستی و اعتمادی که قبلاً بین طرفین بوده ، قرض دهنده بدون مدرک و سند و شاهد مالش را قرض داده و حالا بعد از پس ندادن مال ، با قرض گیرنده به اختلاف خورده است حتی ممکن است نتواند قرض را ثابت کند و در نهایت حقش زایل شود.

قراردادی تملیکی است

پس از توافق طرفین و انعقاد قرارداد مال موضوع قرض به تملک وام گیرنده یا همان مقترض در می آید و او می تواند مطابق ماده ۳۰ قانون مدنی هر نوع تصرف مالکانه در مال خود انجام دهد.

در نتیجه ، تملیکی بودن ، معوض بودن ، لازم بودن ، و رضایی بودن از اوصاف عقد قرض می باشند.

قبض در عقد قرض

قرض از عقود رضایی است و تنها با توافق طرفین و ایجاب و قبول (پیشنهاد دادن و قبول کردن) منعقد می شود و برای تحقق عقد قرض نیازی به تسلیم مال موضوع قرض به قرض گیرنده نیست.

اما با این وجود قبض در روابط طرفین اثرگذار است اگر تا پیش از قبض، مال موضوع عقد تلف و از بین برود، عقد قرض منحل می شود و از مال قرض دهنده کم می شود و قرض گیرنده مسئولیتی ندارد.

اما اگر مال موضوع قرض پس از تحویل به قرض گیرنده تلف شود از مال قرض گیرنده کم می شود.

افزایش یا کاهش ارزش پول در عقد قرض

در عقد قرض افزایش یا کاهش ارزش پول مستقیما تاثیری ندارد واما چون قانونا مقترض مکلف به رد مثل از جهت مقدار، جنس و وصف می باشد پس به طور غیرمستقیم افزایش و کاهش ارزش پول در آن اثر می گذارد.

برابر ماده 650 قانون مدنی:

مقترض باید مثل مالی را که قرض کرده است، رد کند، اگر چه قیمتاً ترقی یا تنزّل کرده باشد.

تعهدات قرض گیرنده

قرض گیرنده یا بدهکار باید مثل مالی را که از طلبکار گرفته از حیث مقدار، جنس و وصف به او رد کند. اگر نتواند مثل مال را به طلبکار بدهد باید قیمت آن را به نرخ روز رد، به او پرداخت نماید.

اگر برای بازپرداخت مهلتی تعیین نشده باشد، بدهکار باید در صورت مطالبه ی طلبکار، دین خود را بپردازد. اگر برای بازپرداخت مهلتی تعیین شده باشد، بدهکار باید در آن موعد که سررسید دین محسوب می شود، طلب طلبکار را بپردازد.

بدهکار باید دین را در محل مورد توافق با طلبکار به او بپردازد. اگر بین طرفین مکانی مشخص نشده بود، دین باید در محل انعقاد عقد پرداخت شود.

در مواقع نیاز ممکن است شخصی مال یا وجهی را از کسی بگیرد تا استفاده کند اما طرفین نمی‌دانند این توافقی که بینشان شده دقیقا کدام عقد بوده و چه آثار حقوقی دارد برای روشن شدن این موضوع در ادامه نوشتار به بیان یکی از تفاوت های اصلی قرض با عاریه می پردازیم .

تفاوت قرض با عاریه

در عاریه ، شخصی (معیر) مالی را به دیگری (مستعیر) می دهد و به او اجازه استفاده از مالش را می دهد به همین دلیل مستعیر حق ندارد مال مورد عاریه را تلف کند و یا آن را به دیگری منتقل کند و یا اینکه دیگری را در استفاده از آن مال شریک خود کند ، او تنها امین است و باید آن را به عنوان امانت نزد خود نگه داشته و استفاده کند و هرگاه مالک آن را بخواهد باید برگرداند.

اما در قرارداد قرض آن مالی را که قرض دهنده به مقترض می دهد قابل پس گیری نیست و وام گیرنده مکلف به برگرداندن مثل یا قیمت آن مال است و مالی را که به عنوان قرض گرفته است می تواند هر تصرف مالکانه در آن انجام دهد حتی می تواند آن  را بفروشد ، اجاره یا رهن دهد.

قرض دادن به دوستان گر چه نشان‌دهنده‌ی سخاوت ، دوستی و اعتماد است، اما از نظر حقوقی آثاری دارد برای اینکه از بروز اختلافات احتمالی جلوگیری کنید بهتر است به نکات حقوقی زیر توجه کنید.

تنظیم قرارداد یا مدرک مکتوب

حتی اگر روابط دوستانه دارید باید موقع قرض یک سند مکتوب تنظیم کنید و مبلغ قرض ، تاریخ پرداخت ، شرایط بازپرداخت (به‌صورت اقساط یا یکجا) ، توافق در مورد سود (در صورت لزوم، البته باید با قوانین شرعی و قانونی مخالفت نداشته باشد) را مشخص کنید.

شاهد گرفتن

اگر به دلیل رابطه دوستی و آشنایی که دارید نمی‌خواهید برای قرض ، سند رسمی تنظیم کنید حداقل موقع قرض دادن در کنار دو شاهد این کار را انجام دهید که شرایط قرض را بدانند. این اقدام مسلما می‌تواند در صورت بروز اختلاف به شما کمک کند.

چک یا سفته به‌عنوان ضمانت

در مواردی که مبلغ قرض زیاد است حتی اگر طرف عقد شما نزدیک ترین فامیل یا دوست باشد گرفتن یک ضمانت، مانند چک یا سفته، می‌تواند تضمینی برای بازپرداخت بدهی شما باشد.

مشخص کردن تاریخ بازپرداخت

تاریخ بازپرداخت را در سند یا توافق شفاهی مشخص کنید تا از بروز سوءتفاهم های احتمالی جلوگیری شود.

توجه به توان بازپرداخت فرد

قبل از قرض دادن، بررسی کنید که آیا دوست شما توانایی بازپرداخت بدهی را دارد یا خیر. در غیر این صورت، ممکن است با عدم بازپرداخت مواجه شوید و رابطه‌ی دوستانه تان به خطر بیفتد.

پیامدهای عدم بازپرداخت قرض

اگر دوست شما به عنوان بدهکار، بدهی را پرداخت نکند، می توانید از طریق قانونی اقدام کنید. بهتر است ابتدا با ارسال اظهارنامه رسمی اقدام کنید اگر نتیجه نگرفتید اقدام به طرح دعوی کنید.

حفظ رابطه دوستانه

هرچند قرض دادن پول به دوستان می‌تواند رابطه دوستی شما را قوی‌تر کند، اما موقع پس دادن مورد قرض اگر قرض گیرنده نتواند به تعهد خود عمل کند دوستی شما هم به مشکل خواهد خورد پس بهتر است ابتدا شرایط خود و دوست خود را شفاف کنید توان مالی یکدیگر را در نظر بگیرید ، برای آگاهی از اصول و قوانین مربوط به عقد قرض از مشاوران و وکلای متخصص در این حوزه مشاوره بگیرید  تا اختلافات احتمالی باعث آسیب به رابطه شما نشود.

شما عزیزان می‌توانید برای وکالت یا دریافت مشاوره حقوقی و یا سفارش تنظیم لایحه و دادخواست ، تنظیم اظهارنامه آنلاین و دفاعیات حقوقی و دریافت دیگر خدمات حقوقی از مشاوران، کارشناسان و وکلای متخصص در «آنی مشاور» از ساعت ۱۰ تا ۱۷ روزهای غیر‌تعطیل شنبه تا چهارشنبه با شماره‌ : 02188326049 و یا 09195663606 با ما تماس بگیرید.

همچنین امکان دریافت مشاوره آنلاین حقوقی و دریافت برخی خدمات حقوقی از طریق پیوند زیر برای شما فراهم می‌باشد.