امروزه یکی از رایج ترین روش‌های پرداخت در معاملات استفاده از چک است با توجه به اهمیت موضوع و ارتباط مستقیم آن با اقتصاد ، روابط مالی مردم و نظم عمومی کشور ، قوانین و مقررات خاصی در خصوص آن وضع شده است.

مسلما برای کاهش مشکلات و دعاوی مربوط به چک که معمولا ناشی از عدم آگاهی صادرکننده چک و دریافت‌کننده چک از قوانین و رویه قضایی می باشد طرفین باید با دریافت مشاوره حقوقی چک از قواعد و قوانین چک آگاهی پیدا کنند.

وقتی با استفاده از چک معامله ای انجام می شود مهمترین دغدغه دارنده چک مربوط به عدم نقد شدن چک یا عدم وصول چک است ، از مشکلات رایجی که در بحث چک وجود دارد همین موضوع می باشد.

دلایل برگشت خوردن چک

برگشت خوردن چک (نقد نشدن چک) می تواند دلایل زیادی داشته باشد از جمله :

1. امضای چک مطابقت نداشته باشد

2. امضا نقص داشته باشد

3. تاریخ عددی و حروفی چک مغایرت داشته باشد

4. امضا چک مخدوش باشد

5. مندرجات چک مخدوش باشد

6. مبلغ حروفی با عددی چک مغایرت داشته باشد

7. حساب مسدود باشد

8. چک با این سری و سریال مسدود باشد

9. حساب کسر موجودی داشته باشد

10. حساب موجودی نداشته باشد

یکی از دلایل برگشت خوردن چک عدم مطابقت امضای چک است که در این نوشتار به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

اهمیت امضا در چک

یک چک‌ زمانی اعتبار ، ارزش مالی و قابلیت نقد شدن دارد که توسط صادرکننده امضا شده باشد.

دارنده دسته چک موقع تحویل آن از بانک یک نمونه امضا به بانک ارائه می دهد که پس از آن ملزم است چک های صادره را مطابق همین نمونه ، امضا کند اما درصورتی که چکی صادر کند و امضای روی چک با امضایی که موقع دریافت دسته چک به بانک تحویل داده است مشابه و مطابق نباشد ، مسلما وقتی دارنده چک برای وصول آن به بانک مراجعه کند با عدم نقد شدن چک مواجه خواهد شد.

و این نقد نشدن یعنی برگشت خوردن چک و شروع یک پروسه حقوقی و دعوای صدور چک بلامحل.

البته عدم تطابق امضای چک ممکن است عمدی یا غیر عمدی باشد که هر کدام را مورد بررسی قرار می دهیم.

بنابراین صادر‌کننده چک وقتی چکی را صادر می کند باید با دقت تمام امضای خود را در برگه چک وارد کند ، یعنی همان امضایی که موقع درخواست دسته چک تحویل بانک داده است. در غیر اینصورت در وصول چک مشکل ایجاد خواهد شد.

دلایل عدم تطابق امضای چک

عدم تطابق امضای چک دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد یکی از این دلایل ، چند امضایی بودن صادرکننده چک است.

ممکن است کسی یک امضای رسمی و یک امضای غیر رسمی داشته باشد و از قضا امضایی که برای دریافت دسته چک به بانک داده ، امضای رسمیش بوده و اشتباها موقع صدور چک از امضای غیر رسمی خود استفاده کرده باشد و به این ترتیب موجب عدم تطابق امضا و عدم وصول چک شود.

اما در بعضی موارد ممکن است صادرکننده چک، عمدا امضای مغایری را وارد چک کند مثلا به قصد انکار بدهی یا سو نیت !

در این صورت دارنده چک می تواند علیه صادرکننده، طرح دعوا کرده و انکار و تقلب صادر‌کننده چک را با دلیل و مدرک ثابت کند.

هرچند با تصویب قانون جدید صدور چک و پایه گذاری چک صیادی عملا امکان انکار و تقلب در خصوص چک محدود شده است و اعتبار چک بالا رفته اما در مواردی مشکلاتی این چنینی ممکن است به وجود بیاید.

در هر صورت وقتی چکی مغایرت امضا داشته باشد به درخواست دارنده چک ، بانک آن را با عنوان نقص یا مغایرت امضا برگشت خواهد زد.

نکته : بر اساس قوانین چک ایران ، مغایرت امضای چک با صدور چک بی‌محل یکی است.

صدور چک بی‌محل جرم است و مجازات آن باتوجه به مبلغ چک مشخص می‌شود. به صورت کلی مجازات چکی که مغایرت امضا دارد، باتوجه به مبلغ چک، حبس و ممنوعیت از داشتن دسته چک می باشد.

تکلیف بانک در صورت عدم تطابق امضای چک

بانک به دلیل عدم تطابق امضا از پرداخت وجه خودداری می کند و چک به درخواست دارنده آن برگشت می‌خورد. در این صورت دارنده‌ی چک نمی تواند به مبلغ چک دسترسی پیدا کند در نتیجه بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت می تواند برای طرح دعوا به مشاور حقوقی و وکیل دعاوی چک مراجعه کرده و اقدامات قانونی برای مطالبه مبلغ چک از صادرکننده آن را شروع کند.

رای دیوان عالی کشور درباره اثر عدم مطابقت امضاء ذیل چک با نمونه امضاء موجود در بانک

عدم مطابقت امضای ذیل چک با نمونه امضای افتتاح کننده حساب موجود در بانک محال علیه در عرف بانکداری و مقررات مربوطه از موجبات قانونی عدم پرداخت وجه چک است ولی به معنای عدم امضاء واقعی صادرکننده چک نیست و مسئولیت او را زایل نمی کند.

(برگرفته از سامانه ملی آرای قضایی)

اثر عدم تطابق امضای چک

علاوه بر عدم وصول چک و برگشت خوردن چک ، عدم تطابق امضای چک آثار دیگری هم دارد.

۱- کاهش اعتبار مالی صادرکننده چک

برگشت خوردن چک به دلیل عدم مطابقت امضا، بر اعتبار مالی صادرکننده چک تأثیر منفی دارد و در سابقه مالی او در سامانه صیاد ثبت می شود و اعتبار او کاهش پیدا کرده و مسلما در آینده مشکلاتی برای دریافت خدمات بانکی و اعتباری برایش ایجاد خواهد شد.

۲-امکان تشکیل پرونده قضایی

دارنده‌ی چک برگشتی از نظر قانونی حق اقدام دارد و برای وصول وجه چک می تواند تشکیل پرونده قضایی داده و شکایت کیفری یا دعوای حقوقی طرح نماید.

۳- مسدود شدن حساب‌های صادرکننده چک

با برگشت خوردن چک‌ حساب‌های صادرکننده مسدود می شود و تا زمان رفع سوء اثر از آن و یا بعد از سپری شدن سه سال، اگر هیچ دعوای حقوقی یا کیفری در دادگاه حقوقی یا دادسرا در خصوص صادرکننده مطرح نباشد از حساب رفع مسدودی می شود.

۴- پرداخت جریمه و کارمزد

معمولا بانک هزینه‌های خاصی برای بررسی مجدد چک و مطابقت دادن آن دریافت می کند. این کارمزد می‌تواند هزینه‌های اضافی برای دارنده یا صادرکننده به همراه داشته باشد.

۵-  اصلاح امضا یا به‌روز‌رسانی اطلاعات

در مواردی که دلیل عدم تطابق امضا تغییر امضای صاحب حساب باشد در این صورت، فرد باید به بانک مراجعه کند و امضای جدید خود را ثبت نماید.

در نهایت توصیه می‌شود که صادرکنندگان چک‌های صیادی موقع ثبت امضا، دقت کافی داشته باشند و در صورت هر گونه تغییر در امضا، فوراً به بانک اطلاع دهند تا از بروز این مشکلات جلوگیری شود.

چنانچه در گواهی‌نامه عدم پرداخت، بانک گواهی کند امضاء چک با نمونه امضاء صادرکننده مطابقت ندارد، آیا می‌توان اجراییه موضوع ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷) را صادر کرد؟

ممکن است چک صیادی بدلیل عدم مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای بانکی او برگشت بخورد و در گواهینامه عدم پرداخت چک ، علت نقد نشدن چک ، عدم‌ مطابقت امضا درج شود.

سوالی که پیش می‌آید این است  که آیا اجرای احکام دادگستری می‌تواند به بهانه عدم مطابقت امضای صادرکننده چک با امضای بانکی از صدور اجراییه خودداری کند؟

برابر ماده ۲۳ قانون صدور چک در صورتی اجرای احکام می‌تواند از صدور اجراییه خودداری کند که چک تضمینی یا مشروط یا از موارد دستور عدم پرداخت موضوع ماده ۱۴ قانون صدور چک باشد.

در موارد دیگر اجرای احکام دادگستری مکلف است به درخواست ذینفع ، اقدام به صدور اجراییه روی چک برگشتی نماید هر چند علت نقد نشدن چک ، عدم مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای بانکی او باشد.