انواع قتل و انواع مجازات قتل ،عنصر مادی و معنوی قتل، شرایط لازم برای وقوع جرم قتل ،خودکشی و قتل جنین در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد.

تعریف جرم قتل

قتل در لغت به معنی ازاله‌ی روح از بدن و از بین رفتن زندگی است. قتل در اصطلاح فقه به عملی گفته می‌شود که ادامه‌ی زندگی و حیات را از انسان گرفته و به مرگ شخص منجر شود. کسی که قتل کند قاتل،و کسی که قربانی قتل باشد مقتول نامیده می شود.

قتل یکی از جرایم علیه تمامیت جسمانی با بالاترین مجازات مقرر در قانون ایران می باشد زیرا اثر آن غیر قابل جبران و بسیار خشونت بار است.

در حدیثی از پیامبر اکرم آمده است:

که اولین چیزی که در روز قیامت خداوند درباره آن داوری می کند خون است و اگر همه دنیا نابود شوند نزد خداوند اهمیتش کمتر از خونی است که به ناحق ریخته شده باشد. بر همین اساس و بر مبنای آیات قرآن کریم قدر و ارزش جان انسان آشکار می‌شود لذا قانون جزای ایران که برگرفته از شرع اسلام می باشد سنگین‌ترین مجازات را برای مرتکب قتل در نظر گرفته است که البته با توجه به نوع رفتار مرتکب و عنصر مادی و روانی و سایر شرایط و اوضاع و احوال ، برای انواع قتل، انواع مجازات تعیین شده است.

مَن أعانَ على قَتلِ مؤمنٍ بشَطرِ كَلِمَةٍ لَقِيَ اللّه َ يَومَ القِيامَةِ مَكتوبٌ بينَ عَينَيهِ : آيِسٌ مِن رَحمَةِ اللّه.

هر كس [حتى] با نيم كلمه حرف در كشتن مؤمنى كمك كند، روز قيامت خدا را در حالى ديدار كند كه بر پيشانيش نوشته شده است: نوميد (محروم) از رحمت خدا.

عناصر جرم قتل

۱- عنصر مادی(رفتار)

برای وقوع هر جرمی انجام فعل یا ترک فعلی از جانب مرتکب لازم است که در شرایط خاص و تحت اوضاع و احوال خاصی منجر به نتیجه قتل گردد این عوامل عنصر مادی جرم هستند. مثلا کسی دیگری را از بلندی پرت کند و یا کسی جسم سختی را بر سر دیگری بکوبد در مثال های فوق مرتکب با انجام فعلی در شرایط خاصی رفتاری داشته که منجر به مرگ دیگری شده و به عبارتی جرم قتل تحقق یافته است.

قتل ناشی از ترک فعل

حالا سوال اینجاست که چگونه با ترک فعل می‌توان مرتکب قتل شد آیا قانون، قتل ناشی از ترک فعل را قبول دارد؟

مطابق قوانین ایران و تعاریفی که از قتل بیان شده قتل از طریق ترک فعل هم قابل تحقق است.

شرایط قتل با ترک فعل

۱-وجود وظیفه قانونی و قراردادی

۲-وجود رابطه سببیت بین وقوع قتل و ترک فعل

۳-توانایی ترک کننده فعل بر انجام عمل

مطابق ماده ۲۹۱ قانون مجازات اسلامی هر گاه کسی فعلی که انجام آن را بر عهده گرفته و موظف به انجام آن است را ترک کند و به سبب آن جنایتی حاصل شود که مستند به ترک فعل او باشد مرتکب جرم شده که بنا بر وجود شرایط و اوضاع و احوال ممکن است عمدی یا شبه عمد یا خطای محض باشد.

به عنوان مثال اگر برای نگهداری از کودکی پرستاری برای او استخدام شود پرستار مطابق وظیفه قراردادی که دارد مکلف باشد که به کودک شیر بدهد و تنها رهایش نکند در این مثال اگر پرستار با وجود وظیفه و تکلیف و توانایی نگهداری که داشته بدون عذر موجه به کودک رسیدگی نکند یا شیر ندهد و یا تنها رهایش کند و در اثر عدم مراقبت او کودک بمیرد پرستار مرتکب قتل شده است.

2-عنصر روانی قتل

عنصر روانی یکی از عوامل اصلی عمدی یا غیرعمدی تلقی شدن جرائم می باشد عنصر روانی همان نیت باطنی قصد و خواسته مجرمانه مرتکب است اگر عنصر روانی مرتکب مشخص شود قتل به عمدی یا غیرعمدی متمایز می گردد.

انواع قتل و مجازات آنها

قتل عمدی

قتل در صورتی عمدی محسوب می شود که قاتل هم قصد انجام رفتار مجرمانه را داشته و هم قصد نتیجه(قتل) را. البته ممکن است این عمل نوعاً کشنده باشد یا نباشد و فرقی نمی‌کند که این عمل را نسبت به شخص معینی انجام داده باشد یا شخص غیر معین. پس با اثبات عمد در فعل و عمد در نتیجه مرتکب محکوم به قتل عمد می گردد.

مجازات قتل عمدی

از جهت جنبه حق الناسی جرم مجازات قتل عمدی قصاص است و اجرای آن بستگی به خواست اولیای‌دم مقتول دارد. اولیای دم مقتول (ورثه به جز همسر مقتول) اگر بخواهند حق دارند مرتکب را قصاص کنند و یا از حق قصاص گذشت کنند و با قاتل به مبلغی کمتر یا بیشتر یا به مقدار دیه مقرر در قانون مصالحه کنند.و یا حتی می توانند از قصاص و دیه به طور کلی صرف نظر کرده و قاتل را ببخشند.

همچنین از جهت جنبه عمومی جرم هم مجازات قتل عمدی حبس تعزیری ۳ تا ۱۰ سال می باشد.

نکته و ادامه نوشتار:

در بخش پرسش و پاسخ سامانه «آنی‌مشاور» صدها پرسش و پاسخ حقوقی کاربردی درباره قراردادها که مورد سوال شما عزیزان بوده و کارشناسان ما به آن پاسخ داده‌اند را آورده‌ایم و‌ چه بسا پاسخی برای پرسش خود در میان آنها پیدا کنید. امکان جستجو در بین پرسش و پاسخ‌ها را نیز دارید. برای مراجعه به بخش پرسش و پاسخ روی پیوند زیر بزنید:

https://animoshaver.ir/question

قتل شبه عمدی

در مواردی که مرتکب نسبت به مجنی علیه قصد رفتاری را داشته باشد اما قصد جنایت واقع شده را نداشته باشد و یا مرتکب جهل به موضوع داشته باشد یعنی نداند که رفتارش بر روی یک انسان انجام می‌شود و یا با این فرض مرتکب آن رفتار شود که شخص مزبور مهدورالدم است و یا در مواردی که جنایت واقع شده به خاطر تقصیر مرتکب باشد بدون داشتن قصد مجرمانه، محکوم به مجازات جنایت شبه عمدی خواهد شد.

همچنین بی احتیاطی بی مبالاتی و عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده در رانندگی که منجر به تصادف و مرگ شخصی شود از موارد تقصیر مرتکب به حساب آمده و قتل در تصادفات رانندگی شبه عمدی محسوب می شود.

مجازات قتل شبه عمدی علاوه بر پرداخت دیه، حبس تعزیری از یک تا سه سال می باشد.

قتل خطای محض

مطابق ماده ۲۹۲ قانون مجازات اسلامی در صورتی که مرتکب قتل، رفتار مجرمانه را در حالت خواب بیهوشی مستی و مانند آن ها انجام دهد قتل از نوع خطای محض است همچنین قتلی که از طرف اشخاص صغیر و مجنون واقع شود خطای محض محسوب می شود.

مورد بعدی قتل خطای محض در حالتی است که مرتکب نه قصد ارتکاب رفتار مجرمانه را دارد و نه قصد نتیجه (قتل) را .مثلاً شکارچی که به قصد شکار حیوانی تیراندازی می کند و از قضا تیر او به انسانی برخورد می‌کند و او می‌میرد مرتکب قتل خطای محض شده است.

مجازات قتل خطای محض پرداخت دیه می باشد و حبس ندارد.

شرایط لازم برای وقوع قتل

انسان بودن، زنده بودن، محقون الدم بودن مقتول از شرایط لازم برای وقوع قتل است.

انسان بودن مقتول یکی از شرایط وقوع جرم قتل است نکته‌ای که حائز اهمیت است این است که قتل یعنی نفس انسان را از او ساقط کردن، پس جنایتی که بر علیه شخص مرده انجام شود قتل نیست مطابق ماده ۳۷۲ قانون مجازات اسلامی قتل سلب حیات مستقر افراد می باشد پس هرگاه کسی آسیبی به شخصی وارد کند که او را در حکم مرده قرار دهد و فقط آخرین رمق حیات در او باقی باشد به طوری که مرگش مسلم باشد و در این حالت شخص دیگری با انجام رفتاری به حیات غیر مستقر او پایان دهد نفر اول قصاص می‌شود و نفر دوم به مجازات جنایت بر میت محکوم خواهد شد.

محقون الدم بودن قربانی:

محقون الدم یعنی مستحق مرگ نبودن. محقون الدم کسی است که خون او مورد احترام قانون است و در مقابل آن مهدورالدم قرار دارد. مهدورالدم کسی است که خونش هدر است و مورد احترام قانون نیست.

مهدورالدم مطلق:

اشخاصی که خونشان نسبت به عموم مردم هدر است و هیچ کس به خاطر کشتن آنها قصاص نمی شود مثلاً مفسد فی الارض یا محارب که محکوم به مجازات سلب حیات شده باشند.

مهدورالدم نسبی:

اشخاصی که خون شان تنها نسبت به افراد خاصی مهدورالدم است و تنها در صورتی که به دست آنها کشته شوند مرتکب آن به قصاص محکوم نمی شوند. مثلاً قتل یک قاتل توسط اولیای دم مقتول.

اشخاص مهدورالدم مطلق عبارتند از :

مرتکب جرم حدی که مستوجب سلب حیات است مرتکب جرم حدی که مستوجب قطع عضو است مشروط بر اینکه جنایت وارده بیش از مجازات حدی او نباشد مقدار اضافه بر حسب مورد دارای قصاص یا تعزیر می باشد.

اشخاص مهدورالدم نسبی عبارتند از:

1. اشخاص مستحق قصاص نفس یا عضو نسبت به صاحب حق قصاص و اضافه بر مقدار آن قصاص می‌شود.
2. متجاوز و کسی که تجاوزش قریب الوقوع است در موارد دفاع مشروع.
3. زانی و زانیه در حال زنا نسبت به شوهر زانیه.

لازم به ذکر است که اگر کسی با اعتقاد و اطمینان از مهدورالدم بودن کسی او را به قتل برساند و بعداً مشخص شود مهدورالدم نبوده و این امر در دادگاه ثابت شود قصاص نمی‌شود ولی مرتکب به پرداخت دیه و تعزیر محکوم خواهد شد.

قتل یک جرم مقید به نتیجه است و اثبات رابطه سببیت بین رفتار مرتکب و نتیجه حاصله ضرورت دارد بنابراین برای تحقق قتل صرف انجام عمل کافی نیست حتماً باید عمل مزبور سبب وقوع قتل گردد.

آیا کشتن جنین قتل محسوب می‌شود؟

مطابق قوانین ایران و شرع اسلام جنین با وجود اینکه انسان است ولی چون هنوز به دنیا نیامده و زنده یا مرده بودنش قطعی نیست لذا برای کشتن جنین مجازات قصاص تعیین نشده است و تنها مرتکب به پرداخت دیه و مجازات عمومی قتل محکوم می شود ‌.

آیا خودکشی جرم است؟

هرچند از نظر شرعی خودکشی گناه کبیره است اما قانون ایران آن را جرم ندانسته و لذا مشارکت و معاونت در این عمل هم جرم نیست اما از نظر اخلاقی و اجتماعی آثار مخرب زیادی به همراه دارد که لازم است کسانی که اقدام به خودکشی کرده اند تحت حمایت مددکاران اجتماعی و مسئولان مربوطه قرار گیرند.

توصیه می کنیم نوشتار مشارکت در جرم  را نیز مطالعه بفرمایید.