در پزشکی هم مانند هر شغل دیگری ممکن است خطا یا بی‌احتیاطی در انجام وظیفه رخ دهد و منجر به ضرر و زیان‌های جبران‌ناپذیر جسمی یا روحی برای بیمار شود.

در حقوق ایران این موضوع با عنوان قصور پزشکی شناخته می‌شود و مقررات مشخصی برای مسئولیت پزشک پیش‌بینی شده است که در این نوشتار به بیان نکات حقوقی کاربردی درباره قصور پزشکی می پردازیم.

مفهوم قصور پزشکی

قصور پزشکی به معنی کوتاهی ، بی‌مبالاتی ، بی‌احتیاطی یا عدم رعایت نظامات و مقررات حرفه‌ای توسط پزشک یا کادر درمان است که منجر به ورود ضرر به بیمار می‌شود. و چون پزشکی ارتباط مستقیم با سلامت و مرگ و زندگی اشخاص دارد امر بسیار حیاتی بوده و با آثار جبران ناپذیری همراه است.

این مفهوم در ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی و آیین‌نامه‌های سازمان نظام پزشکی به رسمیت شناخته شده است.

ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی:

هرگاه پزشک در معالجاتی که انجام می‌ دهد موجب تلف یا صدمه بدنی گردد، ضامن دیه است مگر آنکه عمل او مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا این که قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیری هم نشود و چنانچه أخذ برائت از مریض به‌ دلیل نابالغ یا مجنون ‌بودن او، معتبر نباشد و یا تحصیل برائت از او به ‌دلیل بیهوشی و مانند آن ممکن نگردد، برائت از ولی مریض تحصیل می‌ شود.

مصادیق قصور پزشکی

1. بی‌احتیاطی پزشک:

نداشتن دقت کافی، مانند تجویز داروی اشتباه یا انجام عمل جراحی بدون بررسی وضعیت عمومی بیمار یکی از مهمترین مصادیق قصور پزشکی است.

2. بی‌مبالاتی پزشک:

خودداری از انجام اقدامات ضروری، مثل عدم تجویز آزمایش حیاتی قبل از عمل بی مبادلاتی پزشک محسوب می شود.

3. عدم مهارت پزشک:

پزشکی که به عملی که نیازمند تخصصی بالاتر از توان پزشکی اش دارد اقدام نماید.

4. نقض مقررات و نظامات دولتی:

پزشکی که عمل خلاف دستورالعمل‌های پزشکی مانند جراحی در مراکز غیرمجاز انجام دهد.

مسئولیت‌های ناشی از قصور پزشکی

در صورت اثبات قصور پزشکی ، پزشک علاوه بر مسئولیت حقوقی ، مسئولیت کیفری هم خواهد داشت.

1. مسئولیت کیفری

طبق قانون مجازات اسلامی، اگر قصور منجر به آسیب یا فوت بیمار شود، پزشک مکلف به پرداخت دیه و در مواردی تحمل مجازات تعزیری خواهد بود.

2. مسئولیت حقوقی

برابر ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی ایران ، بیمار یا اولیای او می‌توانند خسارت‌های مالی و معنوی ناشی از قصور را از پزشک ، مطالبه کنند.

3. مسئولیت انتظامی

همچنین سازمان نظام پزشکی نیز صلاحیت رسیدگی به تخلفات حرفه‌ای پزشکان را دارد و می‌تواند مجازات‌هایی مثل توبیخ، تعلیق یا لغو پروانه پزشکی را اعمال نماید.

رویه قضایی درباره قصور پزشکی

نکته مهم اینکه برای تشخیص قصور پزشکی ، دادگاه ها از نظر کارشناسان رسمی سازمان پزشکی قانونی استفاده می‌کنند. نظریه کارشناسی، پایه اصلی تصمیم قاضی در این‌گونه دعاوی است.

رای وحدت رویه شماره ۸۰۴ مورخ 1399/10/2 هیات عمومی دیوان عالی کشور درباره مسئولیت پزشک و پرستار در برابر جراحات ایجاد شده:

جراحات ایجاد شده در معالجات پزشکی، قابلیت استناد به رفتار «واردکننده صدمه اولیه» را ندارد تا برابر ماده ۴٩٢ قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ مستوجب پرداخت دیه یا ارش از جانب وی باشد. از طرفی با عنایت به مواد ۴٩۵ و ۴٩۶ قانون مذکور چنانچه جراحات موصوف با رعایت مقررات پزشکی و موازین قانونی ایجاد شده باشد، معالجه کننده اعم از پزشک یا پرستار و مانند آن نیز مسئولیتی برای پرداخت دیه یا ارش در قبال آن ندارد.

نتیجه‌گیری

قصور پزشکی یکی مهم‌ترین موضوعات حقوق پزشکی است که هم از نظر کیفری، هم مدنی و هم انتظامی قابل پیگیری است. بنابراین  پزشکان باید با رعایت موازین علمی و مقررات قانونی، از بروز چنین مواردی جلوگیری کنند و بیماران نیز در صورت ورود خسارت، می‌توانند با استناد به قوانین و رویه‌های موجود، حقوق خود را مطالبه کنند.