ارکان عقد مزارعه ،شرایط عقد مزارعه،موارد بطلان عقد مزارعه، فسخ مزارعه و تمام آنچه که طرفین عقد مزارعه باید بدانند در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد.

تعریف مزارعه

مزارعه یکی از عقود معین در قانون مدنی می باشد که در آن یکی از طرفین عقد (مزارع) زمینی را برای مدت معینی در اختیار طرف دیگر (عامل یا زارع) قرار می دهد با این هدف که در آن زراعت کرده و در حاصل با هم شریک شوند. (ماده ۵۱۸ قانون مدنی)

طرفین باید توجه داشته باشند که حصه خود از مزارعه را به نحو اشاعه یعنی ثلث، ربع و ... تعیین کنند در غیر این صورت احکام عقد مزارعه در آن جاری نخواهد بود.

بنابراین در مزارعه شراکت در حاصل شرط صحت عقد است همچنین هریک از طرفین می‌توانند علاوه بر حصه خود مطابق توافق انجام شده مال دیگری را به طرف دیگر بدهند.

نکته‌ای که طرفین مزارعه در این خصوص باید بدانند این است که اگر در عقد شرط شود که تمام ثمر مال مزارع یا عامل تنها باشد عقد باطل است.

آیا مالکیت طرف عقد برای انعقاد مزارعه شرط است؟

مطابق ماده ۵۲۲ قانون مدنی مالکیت طرف عقد مزارعه در زمین شرط نیست و تنها لازم است که مالک منافع زمین باشد و یا به عنوان ولی، قیم مستاجر ،منتفع و ... حق تصرف در زمین را داشته باشد .

نکاتی که طرفین عقد مزارعه باید بدانند:

•طرفین باید در قرارداد خود نوع زرع را تعیین کنند مگر این که مطابق عرف بلد زمین مزبور تنها قابلیت کشت خاصی را داشته باشد و یا مطابق توافق طرفین زمین برای مطلق زراعت در اختیار زارع قرار داده شود که در این صورت تعیین نوع زرع با زارع خواهد بود.

در صورتی که در قرارداد، زرع معینی برای زراعت بین طرفین مورد توافق قرار گرفته باشد و عامل غیر از آن را زرع کند مزارعه باطل است.

•زمینی که برای مزارعه در نظر گرفته شده باید قابلیت کشت مورد توافق را داشته باشد و اگر نیاز به عملیات اصلاحی مانند حفر چاه باشد،عامل در موقع انعقاد عقد باید از این امر مطلع باشد.در غیر این صورت حق فسخ دارد.

•طرفین باید بدانند که عقد مزارعه عقد لازم است یعنی هر وقت که بخواهند اختیار بر هم زدن آن را نخواهند داشت و ملزم به تبعیت از توافق موجود در قرارداد خواهند بود. مگر اینکه موردی حادث شود که امکان اجرای مفاد قرارداد وجود نداشته باشد مثلاً در صورتی که مباشرت عامل شرط شده باشد با فوت عامل ،مزارعه منفسخ می گردد.

یا ممکن است زمینی که برای مزارعه در نظر گرفته شده قابلیت کشت را از دست بدهد و انتفاع از آن غیر ممکن شود مثلاً چاه موجود برای آبیاری خشک شود. و امکان آبیاری از طریق دیگری وجود نداشته باشد.

•طرفین باید بدانند در مواردی که قبل از رسیدن زرع، مدت مزارعه تمام شود مزارع حق دارد بابت مدت زمانی که خارج از توافق در قرارداد، زمین باید در اختیار عامل برای زراعت باقی بماند، اجرت المثل زمینش دریافت کند همچنین اختیار ازاله زراعت و تصرف زمین خود را دارد.

طرفین باید بدانند عامل برای انجام امور مربوط به زراعت می تواند اجیر بگیرد و یا با شخص دیگری شریک شود و برای این کار نیاز به اجازه و رضایت مزارع نیست،ولی امکان انتقال معامله و تسلیم زمین به دیگری برای زراعت بدون رضایت مزارع وجود ندارد.

آیا عقد مزارعه با فوت طرفین منحل می شوند؟

با وجود این که عقد مزارعه در قانون مدنی عقدی لازم است و با فوت طرفین یا یکی از آنها منحل نمی شود ولی در صورتی که مباشرت عامل در آن شرط شده باشد در صورت فوت او منفسخ می شود.

همچنین اگر طرفی که زمین را برای مزارعه اختصاص داده است اگر به مدت عمر خود مالک منافع زمین باشد با فوت او مزارعه منفسخ خواهد شد. (ماده ۵۲۹ و۵۳۰ قانون مدنی)

ارکان مزارعه

۱-ایجاب و قبول

با توجه به اصول کلی انعقاد قراردادها برای عقد مزارعه نیز اعلام قصد مالک برای مزارعه با عنوان ایجاب و اعلام پذیرفتن مزارعه با عنوان قبول از طرف عامل ضرورت دارد.

۲-متعاملین

برای انعقاد عقد مزارعه نیز وجود طرفین عقد و احراز اهلیت آنها شرط است.

۳-متعلق معامله

متعلق معامله در این عقد زمین است لذا باید زمینی که به این منظور اختصاص داده می‌شود قابلیت کشاورزی داشته باشد در غیر این صورت عقد باطل است.

در مقابل عامل که به عنوان زارع عقد مزارعه را پذیرفته است باید توان و تخصص کافی برای کشاورزی و زراعت مزبور را داشته باشد.

شرایط مزارعه

طرفین عقد باید قبل از انعقاد عقد در خصوص شرایط قانونی مقرر اطلاعات لازم را کسب نمایند و در تنظیم قرارداد در خصوص این شرایط با یکدیگر توافق نمایند. توصیه می‌شود برای کسب اطلاع از مواد قانونی، اصول و مقررات مربوط به تنظیم قرارداد مزارعه حتماً از یک مشاور قراردادها بهره مند شوند.

تعیین مدت

تعیین مدت یکی از شرایط صحت عقد می باشد که حتما باید با توجه به نوع زراعت مدت معقول و متعارف و متناسب با کشت در نظر گرفته شود. لذا مزارعه ای که مدت زمان آن مجهول باشد صحیح نیست.

تعیین مخارج

تعیین مخارج نیز یکی از مواردی است که طرفین باید در خصوص آن با هم توافق کنند مثلاً مشخص شود که هزینه آبیاری، شخم، خرید بذر، استخدام کارگر و...بر عهده چه کسی است.

تعیین نوع زراعت

طرفین باید نوع زراعت را با توجه به نوع زمینی که به این کار اختصاص داده شده تعیین کنند در صورتی که عامل زراعتی غیر از زراعت مورد توافق را انجام دهد عقد باطل است.

موارد بطلان عقد مزارعه

1. عدم قابلیت کشت زمین
2. عدم وجود زمین
3. عدم اهلیت طرفین یا یکی از آنها
4. زراعت زرعی به غیر از زرع مورد توافق

آثار ابطال عقد مزارعه

در صورتی که عقد مزارعه به هر دلیلی باطل شود تکلیف اجرت عمل عامل و اجرت زمین ،صاحب بذر و سایر امکاناتی که برای زراعت صرف شده باید روشن شود.

مطابق قانون اگر محصول به صاحب بذر می رسد و طرف دیگر که مالک زمین، آب یا صاحب عمل بوده است به نسبت آنچه که مالک بوده مستحق اجرت المثل می باشد.

فسخ مزارعه

اگر هریک از عامل و مزارع در اثنای زراعت به تعهدات قراردادی خود عمل نکنند طرف دیگر حق فسخ پیدا خواهد کرد مثلا اگر عامل زراعت را ترک کند و کسی نباشد که عمل را به جای او انجام دهد مزارع می تواند از طریق مراجع قضایی عامل را مجبور به اجرای قرارداد نماید یا عمل را به خرج عامل ادامه دهد هرگاه اقدامات بیان شده انجام نشود مزارع حق فسخ پیدا می کند.

در صورت وجود غبن در معامله هر یک از مزارع و زارع حق فسخ پیدا می کنند.

به طور کلی عامل موظف است که در زراعت اقدامات متعارف لازم را انجام داده و از آن مواظبت کند اما اگر حاصل کم شود یا ضرر دیگری متوجه مزارع گردد که عامل در آن تقصیر داشته باشد ضامن تفاوت خواهد بود ،پس مزارع حق فسخ نخواهد داشت.

کاهش محصول در مزارعه

در خصوص کاهش محصول در مزارعه با توجه به اهمیتی که این امر دارد در روابط بین مزارع و عامل اختلافات زیادی پیش می آید لازم به ذکر است که اگر کاهش محصول در اثر تقصیر عامل به وجود آمده باشد در صورتی که کوتاهی و عدم توجه عامل قبل از روییدن محصول باشد عامل ضامن کسری محصول نیست اما مالک حق فسخ و اخذ اجرت المثل زمینش را پیدا می کند ولی اگر کوتاهی و تقصیر عامل بعد از روییدن محصول باشد عامل ضامن خسارت وارده خواهد بود.

توصیه می شود کسانی که قصد انعقاد قرارداد مزارعه دارند قبل از هر اقدامی ابتدا از ارکان، شرایط و ویژگی‌های عقد مزارعه و احکام خاص آن در قانون مدنی آشنا شوند و برای این منظور با یک مشاوره متخصص قراردادها که در این زمینه اطلاعات لازم را دارد مشاوره داشته باشند. تا بدین طریق از حقوق و تکالیف قانونی خود مطلع شده از بروز دعاوی قراردادی جلوگیری کنند.

توصیه می کنیم نوشتار دعاوی ناشی از قراردادها  را نیز مطالعه بفرمایید. 

همچنین آنی مشاور توصیه می کند پیش از هر اقدامی در رابطه با مسایل و دعاوی قرارداد ها با کارشناسان حقوقی و وکلای دادگستری و مشاوران متخصص و با تجربه که در حقوق تجارت ، حقوق اقتصادی ، جرایم اقتصادی و دعاوی شرکتها بر روی سامانه آنی مشاور فعالیت دارند مشورت بفرمائید.

شما عزیزان می‌توانید برای دریافت مشاوره حقوقی یا انعقاد قرارداد وکالت یا سفارش تنظیم لایحه و دریافت دیگر خدمات حقوقی از مشاوران، کارشناسان و وکلای متخصص «آنی مشاور» از ساعت ۱۰ تا ۱۷ روزهای غیر‌تعطیل شنبه تا چهارشنبه با شماره‌ : 02188326049 و 02188323279  یا 09195663606  و 09123836621 با ما تماس حاصل فرمایید. همچنین امکان دریافت مشاوره آنلاین حقوقی و دریافت برخی خدمات حقوقی از طریق لینک زیر برای شما فراهم می‌باشد.

http://app.animoshaver.ir