بر مبنای اصل لزوم قراردادها ، مفاد قراردادها لازم الاجرا بوده و طرفین ملزم به تبعیت از آن هستند. قانونا کسی که به تعهدات قراردادی خود عمل نکند و باعث ورود ضرر به طرف دیگر شود مسئولیت قراردادی پیدا کرده و باید خسارات وارده را جبران کند در نتیجه کسی که متحمل ضرر شده علاوه بر الزام متعهد به انجام تعهد ، حق مطالبه خسارت را هم خواهد داشت.

ارکان اصلی دعوای الزام به انجام تعهد

۱- عدم انجام تعهد

دعوای الزام به انجام تعهد زمانی قابل طرح است که متعهد با رسیدن زمان انجام تعهد ، به تعهدش عمل نکند.

۲- درخواست انجام تعهد از متعهد

اگر با وجود درخواست متعهدله، متعهد تعهدات قراردادی خود اعم از مالی یا غیر مالی را انجام ندهد در این صورت متعهدله با ارائه دادخواست الزام به انجام تعهد به دادگاه ، به صورت قانونی، می تواند متعهد را ملزم به انجام تعهدات خود نماید.

بنابراین متعهدله اول باید از متعهد درخواست کند تعهدش را انجام دهد این درخواست بهتر است در قالب یک اظهارنامه رسمی تنظیم و به متعهد ارسال شود ولی اگر متعهد همچنان از انجام تعهد خودداری نماید متعهدله می تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه صلاحیت دار علیه متعهد، دعوای الزام به انجام تعهد طرح نماید.

در این بخش به بیان پنج نکته مهم دعوای الزام به انجام تعهد می پردازیم:

1- خسارت عدم انجام تعهد امری جدا از درخواست اجرای تعهد است

یک نوع خسارت است که با انجام ندادن تعهد در موعد مقرر به متعهدله وارد می شود که به آن خسارت قراردادی یا خسارت دیرکرد گفته می شود که آن را هم می توان همزمان با مطالبه خواسته اصلی و الزام متعهد به انجام تعهد درخواست کرد و هم به طور مستقل و جدا . پس این دو دعوا، جدا از هم هستند و هر کدام را هم به تنهایی و نیز باهم می توان طرح کرد.

توجه داشته باشید که در همه نوع قرارداد و در همه نوع تعهد تنها پرداخت خسارت مالی دیرکرد اکتفا نمی کند و شخص متعهد به درخواست متعهدله و به حکم دادگاه ، ملزم می شود به تعهدی که داده عمل کند. حالا این عمل به تعهد اگر قائم به شخص باشد باید توسط خود متعهد انجام شود در غیر این صورت به حکم دادگاه موضوع تعهد با هزینه متعهد توسط شخص دیگری انجام می شود. و حتی ممکن است متعهد له تنها به گرفتن هزینه انجام تعهد به صورت وجه نقدی ، رضایت دهد.

2- عدم انجام تعهد به سبب حادثه ای خارج از اختیار متعهد

بر اساس ماده ۲۲۹ قانون مدنی اگر عدم ایفای تعهد توسط متعهد به سبب بروز حادثه ای باشد که از اختیار او خارج بوده و متعهد به دلیل بروز آن حادثه نتوانسته به تعهد خود عمل نماید، نمی توان او را به تادیه خسارت ناشی از تاخیر در انجام تعهد، محکوم کرد؛ نکته قابل توجه این است که در این ماده، قانون گذار متعهد را تنها از محکومیت به تادیه خسارت بری کرده است اما همچنان حق درخواست ایفای تعهد، توسط متعهدله محفوظ است و می تواند بعد از برطرف شدن حادثه مزبور با تقدیم دادخواست الزام به انجام تعهد متعهد را ملزم به ایفای تعهدات خود کند.

3- اجرای تعهد به‌وسیله شخصی غیر از متعهد

درصورتی که امکان اجرای تعهد به‌وسیله شخصی غیر از متعهد وجود داشته‌ باشد، با اجازه دادگاه شخص ثالث می‌تواند تعهد مزبور را اجرا نماید و یا حتی متعهدله شخصاً تعهد را انجام دهد و هزینه آن را از متعهد مطالبه ‌کند.

4- اجرای تعهد باید مطالبه شود

برای اینکه دعوای الزام به انجام تعهد در دادگاه قابل رسیدگی باشد ابتدا باید خواهان اجرای تعهد را از خوانده بخواهد، به عنوان مثال اگر در قرارداد کار که بین کارفرما و پیمانکار منعقد شده کارفرما بتواند اثبات نماید که اجرای تعهد را از متعهد مطالبه نموده؛ ولی پیمانکار امتناع نموده و در نتیجه ، متعهدله به هزینه خود، موضوع تعهد را اجرا نموده باشد، در این صورت پیمانکار، ملزم به تأدیه مخارج مزبور می‌ گردد.

5- اخذ جریمه مالی از محکوم علیه در صورت عدم انجام تعهد

بر اساس ماده ۴۷ قانون اجرای احکام مدنی هر گاه محکوم‌به انجام عمل معینی باشد و دادباخته (محکوم‌علیه) از انجام آن امتناع کند و انجام عمل توسط شخص دیگری ممکن باشد دادبرده (محکوم‌له) می‌تواند تحت نظر دادورز (مامور اجرا) آن عمل را به وسیله دیگری انجام دهد و هزینه آن را مطالبه کند یا بدون انجام عمل هزینه لازم را به‌وسیله قسمت اجرا از محکوم‌علیه مطالبه نماید.

در هر یک از موارد مذکور دادگاه با تحقیقات لازم و در صورت ضرورت با جلب نظر کارشناس میزان هزینه را معین می‌نماید. وصول هزینه مذکور و حق‌الزحمه کارشناس از محکوم‌علیه به ترتیبی است که برای وصول محکوم‌به نقدی مقرر است.

تبصره - در صورتی که انجام عمل توسط شخص دیگری ممکن نباشد مطابق ماده ۷۲۹ آیین دادرسی مدنی انجام خواهد شد.

به عبارت ساده تر اگر محکوم به ، انجام عملی باشد که باید توسط شخص دادباخته انجام شود دادگاه او را ملزم به انجام تعهد می کند ولی اگر انجام آن کار بوسیله شخص دیگری هم ممکن باشد عمل مذکور توسط شخص دیگری انجام می شود و هزینه انجام آن را باید دادباخته بدهد.

اگر تحت هیچ شرایطی دادباخته اقدام به انجام تعهد قائم به شخص خود نکند آیا قانونا امکان مجازات کیفری او وجود دارد؟

برای بررسی پاسخ این سوال یک پرسش و پاسخ حقوقی در این بخش آورده ایم.

پرسش و پاسخ حقوقی درباره امکان اخذ جریمه مالی در نتیجه عدم انجام تعهد

با توجه به تبصره ذیر ماده ۴۷ قانون اجرای احکام مدنی در تعهدات قائم به شخص اگر دادباخته (محکوم علیه) نسبت به انجام تعهد خود اقدامی نکند امکان اخذ جریمه مالی از او وجود دارد یا اینکه به لحاظ نسخ ماده ۷۲۹ قانون آیین دادرسی مدنی امکان اخذ جریمه مالی سلب شده است؟

نظر هیئت عالی

نسخ ماده ۷۲۹ قانون آیین دادرسی مدنی سابق تأثیری در خصوص امکان اخذ جریمه مالی از محکوم علیهی که اجرای تعهد موضوع حکم قطعی قائم به شخص او است و از اجرای آن امتناع می کند، ندارد و برای آن جز اخذ جریمه مالی ضمانت اجرای دیگری در قانون پیش بینی نشده است.

برگرفته از صورتجلسه نشست قضایی.