موضوعی که در این نوشتار مورد بررسی قرار می دهیم اینست که :

• آیا برائت ذمه نیاز به اثبات دارد؟
• در چه مواردی بری الذمه باید برائت خود را ثابت نماید؟
• آیا دعوای اثبات برائت ذمه قابل رسیدگی در مراجع قضایی است ؟

این دعوا را در خصوص رابطه حقوقی بین ضامن و مضمون عنه بررسی می کنیم.

برای پاسخ دادن به این سوالات به صورتجلسه نشست قضایی که در ادامه نوشتار آمده است توجه کنید.

آثار برائت ذمه

ماده ۷۱۹ و 718 قانون مدنی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

(ماده 719 قانون مدنی : هر گاه مضمون‌له ضامن را ابراء یا دیگری مجاناً دین را بدهد ضامن حق رجوع به مضمون‌عنه را ندارد.

ماده 718 قانون مدنی : هر گاه مضمون‌له ضامن را از دین ابراء کند ضامن و مضمون‌عنه هر دو بری می شوند.)

اصولا ضامن پس از ادای دین حق دارد بابت اصل بدهی که پرداخت کرده به مضمون عنه رجوع کند مطابق قسمت اخیر ماده ۷۱۹ قانون مدنی ، ضامن به چه دلیلی حق رجوع به مضمون عنه را ندارد؟

(به نظر می رسد چون دین از اساس از بین رفته ، ضامن هم چیزی پرداخت نکرده که در ازای آن بخواهد چیزی از مضمون عنه مطالبه کند در نتیجه  رجوع ندارد.)

نظر هیئت عالی

در مواد 718 و 719 قانون مدنی تعارض و ابهامی مشاهده نمی شود . مطابق ماده 718 اگر طلبکار اصلی ذمه ضامن را بری کرد در این صورت هم ضامن و هم مضمون عنه بری الذمه می‌شوند.

طبق ماده 719 چون ضامن بدون پرداخت آنچه بر عهده گرفته بود، بری شده دیگر حق رجوع به بدهکار اصلی (مضمون عنه) را ندارد و اگر شخص ثالثی با پرداخت مجانی دین، موجبات برائت ذمه ضامن را فراهم کند، در این فرض نیز ذمه ی ضامن و بدهکار اصلی هر دو بری می‌شوند و در این حالت نیز ضامن حق رجوع به بدهکار اصلی را نخواهد داشت.

با این وجود در مواردی ممکن است ضامن با اینکه بری شده و دینی را پرداخت نکرده باز هم به بدهکار اصلی یعنی مضمون عنه رجوع کند در این صورت مسلما مضمون عنه از پرداخت بدهی مزبور خودداری خواهد کرد چون از پرداخت بدهی توسط شخص دیگر ، یا ابرای ضامن توسط مضمون له خبر دارد.. و می داند که ضامن از بابت ضمانتی که کرده چیزی پرداخت نکرده،  ولی اگر ضامن همچنان برای مطالبه دین از بدهکار اصلی پافشاری کند تکلیف چیست؟

• آیا مضمون عنه می تواند دعوای اثبات برائت ذمه طرح نماید ؟
• این دعوا در مراجع قضایی قابل رسیدگی است؟

خیر این دعوا در مراجع قضایی ایران قابل رسیدگی نیست. و چنین دعوایی با قرار عدم استماع دعوا روبه رو خواهد شد. زیرا اساسا دیگر دینی وجود ندارد که بتوان در مورد برائت از آن ادعایی مطرح کرد و قانون به صورت صریح حکم آن را داده است.

علت بری شدن ضامن و مضمون عنه چیست؟

علت بری شدن ضامن و مضمون عنه حاکمیت قاعده نقل ذمه به ذمه در فقه شیعه و قانون مدنی است چون بحث ضمان در این دو منبع یعنی فقه و قانون مدنی بر مدار نقل ذمه به ذمه است و با ابراء ضامن که کلیه تعهدات به او منتقل شده است ، مضمون عنه که از او توسط ضامن ضمانت شده است و کلیه دیون و تعهدات ناشی از آن به ضامن نقل شده است و با نقل آن از ابتدا مضمون عنه برائت حاصل نموده و تعهد و ضمانی نداشته در نتیجه از هر دو برائت حاصل می نمایند و مسئولیتی بر آنها بار نمی شود و مضمون له حق مراجعه به هیچیک را نخواهد داشت.

همچنین بر اساس  بند 3 ماده 264 و مفاد ماده 289 قانون مدنی با تحقق ابراء ، دین ساقط می‌شود و ابراء یکی از مصادیق سقوط تعهدات می‌باشد.

حکم ماده 719 نیز مانند ماده 718 است با این شرط که اگر دین مجاناً توسط شخص ثالثی اداء شود در این صورت نیز عقد ضمان کلاً ساقط می شود . علت قید مجاناً در این ماده عدم تعارض با ماده 267 قانون مدنی است. یعنی ایفای دین توسط ثالث یا غیرمدیون.

زیرا اگر ثالث ایفای دین کرده باشد و اذن از جانب مدیون داشته باشد در این صورت حق رجوع سلب نمی شود ولی اگر اذن نداشته باشد حق رجوع منتفی می‌شود.

به همین دلیل قانون گذار در ماده 719 لفظ مجاناً را بکارگرفته است .تا این تعارض برطرف شود ضمن این که با پرداخت دین از جانب غیرمدیون و به صورت مجانی اگر قانون گذار این نص را قید نمی کرد عقد ضمان با پرداخت دین مجانی هنوز بقوت خود باقی و تعهد ابراء و ساقط نمی شد و دین مضمون له هنوز به عهده ضامن و حتی مضمون له باقی بوده و با بقاء دین علی رغم پرداخت مجانی توسط شخص دیگر مضمون له می توانست مجدد و برای مرحله دوم و در واقع دو بار برای یک دین مطالبات خویش را طلب و دریافت نماید و این تعارض است و مصداق دارا شدن من غیر حق را نیز محقق می کرد.

ماده 719 به نوعی استثناء به پرداخت ضامن مجانی از سوی کسی که نه ضامن است و نه مضمون عنه می‌باشد.

ولی در بحث ابراء و نتیجه هر دو یکسان هستند و ماده 719 بیان مصادیق در نحوه و چگونگی ابراء است در واقع ماده 718 بحث سقوط حق و 719 بحث سقوط دین است.

پس با استناد به نکات مذکور دعوای اثبات برائت ذمه در مراجع قضایی مسموع نیست. در صورت بروز چنین اختلافاتی اگر ضامن مدعی مطالبه حقی شد شخصا باید برای اثبات ادعای خود طرح دعوا نماید و چون اساسا این دین موضوع دعوا ساقط شده و مضمون عنه دیگر بدهکار نیست دعوای او رد خواهد شد.

شما عزیزان می‌توانید برای وکالت یا دریافت مشاوره حقوقی و یا سفارش تنظیم لایحه و دادخواست ، تنظیم اظهارنامه آنلاین و دفاعیات حقوقی و دریافت دیگر خدمات حقوقی از مشاوران، کارشناسان و وکلای متخصص در «آنی مشاور» از ساعت ۱۰ تا ۱۷ روزهای غیر‌تعطیل شنبه تا چهارشنبه با شماره‌ : 02188326049 و یا 09195663606 با ما تماس بگیرید.

همچنین امکان دریافت مشاوره آنلاین حقوقی و دریافت برخی خدمات حقوقی از طریق پیوند زیر برای شما فراهم می‌باشد.